بورسیه‌ی هاینریش بل برای نویسندگان و هنرمندانِ در تنگنا

جلسات گفت‌وگوی آزاد نویسندگان، مترجمان و هنرمندان ملیت‌های مختلف، تحت عنوان کافه‌ی نویسندگان «فرمد ورت»، در خانه‌ی ادبیات شهر کلن به صورت منظم برگزار می‌شود. اهداف این جلسات آشنایی نویسندگان و هنرمندان تازه از راه رسیده با محیط فرهنگی شهر کلن و همچنین آگاهی از برنامه‌هایی از قبیل جلسات کتابخوانی، رونمایی کتاب و فستیوال‌های مختلف از قبیل فیلم و تئاتر است. یکی از بحث‌های اصلی در نشست‌های «فرمد ورت»، چگونگی ایجاد ارتباط بین مهاجرانِ هنرمند و جامعه‌ی هنری و ادبیِ آلمانی زبان است. گپ‌وگفت‌ها، بیان نظرات و خواسته‌های هر دو طرف، باعث برنامه‌ریزیِ بهتر برای متنوع کردن پروژه‌های مورد نیاز می‌باشد.

در ماه جولای سال جاری یکی از جلسات در خانه‌ی «هاینریش بل» در شهر «دورِن» برگزار شد. شهر دورن حدودا در پنجاه کیلومتری شهر کلن واقع شده است. تشکیل این جلسه به همت خانه‌ی ادبیات شهر کلن، به منظور آشنایی و معرفی «انجمن خانه‌ی هاینریش بل» به مترجمان و نویسندگان مهاجر بود. در زیر شرح مختصری از انجمن خانه‌ی هاینریش بل و چگونگی شرایط دریافت این بورسیه آمده است. با این امید که این گزارش بتواند اطلاعاتی درباره‌ی فعالیت‌های بینافرهنگیِ خانه‌ی ادبیات کلن برای هنرمندان و نویسندگان فارسی زبان و همچنین مهاجران فارسی ‌زبانی که به دنبال آشنایی با محیط فرهنگی کشور میزبان هستند، به همراه داشته باشد.

خانه‌ی هاینریش بل (۱۹۱۷-۱۹۸۵) در سال ۱۹۶۰ به او به ارث رسید. این خانه که از قرن هفدهم به جا مانده است، در مزرعه‌ای آرام قرار دارد و جزو خانه‌های میراث ملی کشور آلمان می‌باشد. بل در زمان سکونت خود در این خانه همزمان از طبیعت زیبای آن برای آرامش و استراحت و همچنین خلق آثار خود استفاده کرده است. این خانه و محیط اطراف آن در بسیاری از آثار این نویسنده‌ی مطرح آلمانی که در سال ۱۹۷۲ موفق به دریافت نوبل ادبیات شد نیز راه یافته است و می‌توان نشانه‌های آن را در کتاب‌های او جست‌وجو کرد.

هاینریش بل و همسرش «آنه‌ماری بل» تا زمان حیات خود در این خانه سکونت داشتند. این خانه در زمان حیات بل و تا سال ۲۰۰۴ که آنه‌ماری در قید حیات بود، محل رفت‌وآمد بسیاری از سیاست‌مداران، روشن‌فکران و دوستان آنها بود. از معروف‌ترین مهمانان خانه‌ی بل می‌توان به اقامت «الکساندر سولژنیتسین» (نویسنده‌ی تبعیدیِ سرشناس روسی و برنده‌ی جایزه‌ی نوبل سال ۱۹۷۰) در سال ۱۹۷۴ اشاره کرد.

در سال ۱۹۸۹ به همت خانواده‌ی بل و حمایت شهرداری شهر دورن، «انجمن بورسیه‌ی هاینریش بل» تأسیس و شروع به کار کرد. هدف از ایجاد این انجمن استفاده از فضای خانه‌ی این نویسنده‌ی بزرگ به منظور خلق آثار جدید بود. در آیین‌نامه‌ی این انجمن آمده است که این بورسیه در اختیار هنرمندانی قرار می‌گیرد که به خاطر درگیری‌های سیاسی و یا اجتماعی در کشور خود یا ممنوع‌الکار هستند و یا به نوعی امکان ارائه‌ی آثار خود را ندارند. این بورسیه به صورت محدود بین چهار تا شش ماه در اختیار هنرمندانِ تحت فشار قرار می‌گیرد؛ تا بتوانند در فراغ بال و با آرامشی که به آن نیاز دارند، بی‌دغدغه کار کنند. این بورسیه شامل هزینه‌‌ای ماهیانه است که به هنرمندانی از کشورهای در حال جنگ و یا تحت فشار سیاسی از طرف حکومت‌، تعلق می‌گیرد. این هنرمندان در خانه‌ی بل برای مدت مشخص ساکن می‌شوند. در حال حاضر چهار آپارتمان در درون بنای اصلی و یک استودیو در پشت بنا در اختیار مهمانان بورسیه‌ی بل است.

این انجمن تا سال ۲۰۰۶ زیر نظر مستقیم خانواده‌ی بل اداره می‌شد و پس از فوت آنه‌ماری، سایر اعضا در سمت هیأت مدیره‌ی این انجمن مشغول به کار شدند.

اولین مهمان رسمی خانه‌ی بل در سال ۱۹۹۰، نویسنده‌ی مطرح کُرد، «عبدلکدیرکنوک» بود که برای مدتی از این بورسیه استفاده و در خانه‌ی بل اقامت داشت. پس از آن حدود ۱۶۸ هنرمند از کشورهای مختلف در خانه‌ی بل مأوایی یافتند تا بتوانند در دوری از بحران، آرامش و تمرکز از دست رفته‌ی خود را دوباره بازیابند. در طول زمان، شبکه‌ی بین‌المللی‌ای از نویسندگانِ در خطر و یا تحت تعقیب از سمت حکومت‌های محلی شکل گرفته است که موفق به دریافت بورسیه‌ی انجمن بل شده‌اند و یا در انتظار آن هستند. به همین منظور بودجه‌ای نیز از طرف دولت آلمان، برای حمایت هنرمندان بیشتری به انجمن بل تعلق گرفت.

در شبی که جلسه‌ی «فرمد ورت» در خانه‌ی بل برگزار شد، یک نویسنده و یک شاعر که در حال حاضر در خانه‌ی بل ساکن هستند به مهمانان معرفی شدند. «رباب حیدر» نویسنده‌ی مطرح اهل سوریه، که در حال بازنویسی آخرین رمانش می‌باشد و اکنون در خانه‌ی بل اقامت دارد، بخش‌هایی از رمان جدیدش را که همزمان به آلمانی نیز ترجمه شده است، برای حضار خواند. و همین‌طور شعرهایی از آخرین سروده‌های «عثمان آل‌طاهر»، شاعر یمنی توسط مترجم اشعارش به آلمانی و با صدای شاعر به زبان عربی خوانده شد.

و سپس اعضای خانه‌ی ادبیات کلن با مهمانان بورس هاینریش بل در خصوص تفاوت زبان مبدا و مقصد در ترجمه، تاثیر محیط جدید بر روند کار این نویسندگان و درگیری‌های منطقه‌ای، سیاسی و جنگ به بحث و گفت‌وگو نشستند.

تشکیل چنین جلساتی به همراه سایر نشست‌های ادبی و نمایشگاه‌های هنری با محوریت موضوع فرهنگ و موقعیت سیاسی در سرزمین مادریِ مهمانان و محدودیت آنها در تولید اثر هنری، از اهداف اصلی انجمن بل است.
خانه‌ی هاینریش بل محلی‌ست برای هنرمندانی با ملیت‌های مختلف که بتوانند با فرهنگ سایر کشورها آشنا شوند و از نزدیک با هم به تبادل نظر بپردازند.

از کشور ایران نیز تا به حال چهار نویسنده و هنرمند موفق به دریافت بورسیه‌ی بل شده‌اند که از میان آنها می‌توان از هوشنگ گلشیری نام برد. اشاره به خانه‌ی بل و روستای دورن در برخی از نوشته‌های گلشیری نیز آمده؛ که مربوط به دورانی‌ست که او در این خانه اقامت داشته است. رئیس انجمن بل با شنیدن نام کشور ایران و اشاره به مهمان‌هایی که از ایران نیز موفق به دریافت این بورسیه شده‌اند، از هوشنگ گلشیری به عنوان یکی از بزرگترین نویسنده‌هایی که در خانه‌ی بل سکونت داشته است، یاد کرد.

از آنجا که افراد زیادی در انتظار بررسی آثارشان و دریافت بورس می‌باشند، اولویت با کسانی‌ست که به خاطر موقعیت اجتماعی و یا سیاسی تحت فشار هستند. هر نویسنده به همراه فرم درخواست که در سایت رسمی انجمن هاینریش بل موجود است، می‌بایست بیست صفحه از اثرش را نیز برای داوران ارسال کند. بهتر است آثار به یکی از زبان‌های انگلیسی، آلمانی، فرانسوی و یا اسپانیایی باشد. در مورد سایر رشته‌های هنری، پرونده‌ای تصویری و یا صوتی از کارهای هنرمند برای انتخاب باید فرستاده شود. دو بار در سال هیأت داوران اسامی دریافت‌کنندگانِ بورسیه را اعلام خواهند کرد.

گزارش بالا، شرح مختصری بود از فعالیت‌های خانه‌ی بل و اطلاع‌رسانی درباره‌ی بورسیه‌ی هاینریش بل و شرایط لازم جهت دریافت آن توسط نویسندگان و هنرمندان فارسی زبان که به دلایل ذکر شده در گزارش در تنگنای اجتماعی قرار دارند و به دنبال فراغی هستند برای خلق آثارشان.

آگوست ۲۰۱۹
شهر کلن، آلمان